ધંધો શરૂ કરતા પહેલા કાયદાકીય બાબતો યુવાન ઉદ્યોગકારો માટે ચારકોણું માર્ગદર્શન

Author: નોબત સમાચાર

ધંધો શરૂ કરતા પહેલા કાયદાકીય બાબતો યુવાન ઉદ્યોગકારો માટે ચારકોણું માર્ગદર્શન

આજનો યુગ નવી વિચારોનો, નવી તાકાતનો અને નવી ઉર્જાનો યુગ છે. દેશના યુવા ઉમંગ સાથે નવી શોધ અને ઉદ્યો ગશીલતાની દિશામાં આગળ વધી રહૃાાં છે. સરકારના સ્ટાર્ટઅપ ઇન્ડિયા, વોકલ ફોર લોકલ* જેવા પ્રેરણાદાયી અભિયાનો યુવાન પેઢીને પોતાનું વ્યવસાય શરૂકરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. પરંતુ માત્ર વિચારધારા અને ઉત્સાહ પુરતો જ પૂરતો નથી, કાયદાકીય તૈયારી, દરજ્જો અને નિયમોનું પાલન એ સફળ વ્યવસાયની મજબૂત પાયાની ઈંટો છે.

આ લેખમાં આપણે ચાર મુખ્ય કાયદાકીય ખૂણાઓ વિષે ચર્ચા કરીશું જે દરેક ઉદ્યોગપ્રારંભે ધ્યાનમાં લેવાના જરૂરી છે.

વ્યવસાયની કાયદેસર રચના-યોગ્ય ઢાંચો પસંદ કરવો કેમ મહત્ત્વપૂર્ણ છે?

વ્યવસાય શરૂ કરતાં પહેલા તે કઈ કાયદાકીય રચનામાં આવશે તેની યોગ્ય પસંદગી કરવી અત્યંત જરૂરી છે. તેમાં મુખ્યત્વે નીચેના પ્રકાર આવે છેઃ (ક) એકલવ્યસાઈ (સોલ પ્રોપ્રાયટરશીપ) એક જ વ્યક્તિનું વ્યવસાય, ઓછા ખર્ચે શરૂ થાય છે પણ વ્યાજબી કાયદાકીય સુરક્ષા મળતી નથી. જવાબદારી સીધી માલિકની હોય છે. (ખ) ભાગીદારી ફર્મ (પાર્ટનરશીપ ફર્મ) બે કે વધુ ભાગીદારો સાથે ચલાવાતી ફર્મ. ઇન્ડિયન પાર્ટનરશીપ અધિનિયમ, ૧૯૩૨ મુજબ નોંધણી થઈ શકે છે. પણ જવાબદારી અજમાવટશીલ હોય છે (અનલિમિટેડ લાયબિલિટી). (ગ) સીમિત જવાબદારી ભાગીદારી (એલએલપી) પારંપરિક ભાગીદારીમાં નવા કાયદાકીય ફાયદા. 'એલએલપી અધિનિયમ, ૨૦૦૮' મુજબ રચાય છે. ભાગીદારોની જવાબદારી માત્ર મૂડીનિષ્ઠ હોય છે. નોંધણી માટે એમસીએની વેબસાઈટ પર ઓનલાઈન અરજી કરવાની રહે છે. (ઘ) પ્રાઇવેટ લિમિટેડ કંપની બેથી પચાસ સભ્યોની બંધ સંસ્થાકૃત કંપની. અલગ કાયદાકીય ઓળખ ધરાવે છે. શેરહોલ્ડરોની જવાબદારી સીમિત હોય છે. કાર્યકારી નિયામકો (ડિરેક્ટર્સ) નિયુક્ત કરવામાં આવે છે. નિયમિત વાર્ષિક રિટર્ન ફાઇલિંગ ફરજિયાત. (જી) એકવ્યક્તિ કંપની (ઓપીસી) એકમાત્ર વ્યક્તિ દ્વારા રચાતી કંપની કંપની અને માલિકની ઓળખ અલગ હોય છે, પરંતુ શાસનના નિયમો થોડી વધુ કડક હોય છે.

કયું માળખું કેટલાં માટે યોગ્ય છે? વ્યવસાયના પાયાના ધોરણે યોગ્ય પસંદગીઃ- દરેક નવીન ઉદ્યોગકાર માટે તેનું વ્યાવસાયિક માળખું પસંદ કરવું તે પ્રથમ અને અગત્યનું પગલું છે. આ માળખું માત્ર નિકાલ અને નફાને નક્કી કરતું નથી, પણ જવાબદારી, કરદાયિત્વ, ભવિષ્યમાં મૂડી ઊભી કરવાની ક્ષમતા અને કાયદાકીય પ્રતિબદ્ધતાઓને પણ સ્પષ્ટ કરે છે.

(અ) એકલવ્યસાઈ (સોલ પ્રોપ્રાયટર):- જે વ્યવસાય એક જ વ્યક્તિ ચલાવે છે, જેમ કે પાનના ગલ્લાથી લઈને ફ્રીલાન્સ સેવા આપનાર, તેમ માટે આ પ્રકારની ર ચના યોગ્ય હોય છે. નોંધણી જરૂરી નથી હોતી, છતાં આવકવેરા અને લાયસન્સ માટે પાન કાર્ડ અને દુકાન સ્થાપન લાઇ સન્સ લેવું પડે છે. પરંતુ તેમાં માલિક પોતાની તમામ વ્યક્તિગત સંપત્તિથી જવાબદાર હોય છે.

(આ) ભાગીદારી સંસ્થા (પાર્ટનરશીપ):- બે કે તેથી વધુ ભાગીદારો સાથે ચાલતી સંસ્થા માટે 'ભારતીય ભાગીદારી અધિનિયમ, ઉગણિસો બત્રીસ' હેઠળ રચના થાય છે. લેખિત ભાગીદારી કરાર બનાવીને ભાગીદારી રજીસ્ટ્રાર કચેરીમાં નોંધાવવી જોઈએ. નોંધણી ન કરાવવાના દોષે ભાગીદારોની વચ્ચે ઉદભવતા વિવાદમાં ન્યાયાલય સહાય કરી શકતું નથી.

ભાગીદારી કરારની નોંધણીના ફાયદાઃ- (૧) ભાગીદારો વચ્ચે હક્ક અને ફરજોની સ્પષ્ટતા, (૨) કાયદેસર આધાર (૩) નાણાકીય ધિરાણ અને સરકારી યોજનામાં સહયોગ, (૪) વિવાદ થવા પર કોર્ટની સહાય

(ઇ) સીમિત જવાબદારી ભાગીદારી (એલએલપી):- આ મોડેલ ખાસ કરીને એવું માળખું માંગે છે જેમાં ભાગીદારો વચ્ચે મર્યાદિત જવાબદારી હોય અને વ્યવસાય પણ વ્યવસ્થિત હોય. અહીં દરેક ભાગીદાર પોતાનાં મૂડી હિસ્સા જેટલી જ જવાબદારી લે છે.

તેનું નોંધણી પ્રક્રિયા આ મુજબ છેઃ- એલએલપી માટે નોંધણી પ્રક્રિયાઃ- (૧) ડિજિટલ હસ્તાક્ષર પ્રમાણપત્ર (ડી.એસ.સી.) લેવું, (૨) એલએલપીનું નામ આરક્ષિત કરવું (૩) એલએલપી નોંધણી માટે મંત્રાલયની વેબસાઇટ પર અરજી કરવી, (૪) ભાગીદારોની વિગતો, સરનામું, હસ્તાક્ષરો, મૂડી વિગત આપવી, (૫) એલએલપી કરાર ફાઇલ કરવો જેમાં નફા વહેંચણી, જવાબદારી અને સંચાલન નીતિઓ નક્કી હોય

(ઉ) ખાનગી મર્યાદિત કંપની (પ્રાઇવેટ લિમિટેડ):- જ્યાં મૂડી ઊભી કરવાની યોજનાઓ હોય, નાણાકીય ભવિષ્યના હેતુ હોય અને સ્થાયી વ્યવસાય ગોઠવવાનો વિચાર હોય, ત્યાં આ માળખું શ્રેષ્ઠ ગણાય છે.

પ્રક્રિયાઃ- (૧) ડી.એસ.સી. અને ડિરેક્શન ઓળખ નંબર મેળવવું, (૨) કંપનીનું નામ આરક્ષિત કરાવવું, (૩) મંત્રાલય માં ઓનલાઇન અરજી સાથે ડોક્યુમેન્ટસ સબમિટ કરવી, (૪) મેમોરેન્ડમ અને આર્ટિકલ્સ ઓફ એસોસિએશન દાખલ કરવા, (૫) પાન, ટેન, બેન્ક ખાતુ, શેરહોલ્ડરોની વિગતો, મૂડી હિસ્સા જાહેર કરવા

કરજ્ઞાન ટેક્સ, લાયસન્સ અને કાયદાકીય જવાબદારીઓ વિશે સંપૂર્ણ જાણકારી હોવી જોઈએઃ- વ્યવસાય શરૂ કરતાં જ અવરજવર આવક થાય છે ત્યારે કરદાયિત્વો સ્વાભાવિકપણે ઊભા થાય છે.

(અ) પાન (કાયમી અકાંક રકમ) અને તેન (ટેક્સ કટકટ રકમ) નોંધણી આવકવેરા અને સત્તાવાર ચલણ માટે અનિવાર્ય. (આ) જીએસટી નોંધણીઃ- જેઓની વાર્ષિક આવક રૂ.૨૦ લાખ (સેવાને લગતી પ્રવૃત્તિ) અથવા રૂ.૪૦ લાખ (ઉત્પાદન અને વેપાર)થી વધુ હોય તેવા દરેક વેપારીઓ માટે ફરજિયાત.

(૦) ઇન્ટર-સ્ટેટ વેચાણ હોય, (૦) ઇ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મથી વેચાણ થતું હોય, (૦) જીએસટી હેઠળ નોંધાયેલ ગ્રાહક સાથે વ્યવહાર હોય.

પ્રક્રિયાઃ- www.gst.gov.in પોર્ટલ પર નોંધણી માટે ઓનલાઈન અરજી, આધાર, પાન, ફોટો, જમીન/દુકાનનો દસ્તાવેજ, બેન્ક એકાઉન્ટ વિગેરે જરૂરી.

જીએસટી ન હોય તો શું થાય? દંડ, દંડની રકમ, રોકાણ બંધ થવું, આઈટીસી લાભ ગુમાવવો વગેરે.

(ઇ) અન્ય લાયસન્સઃ- (૦) ખાદ્ય ઉત્પાદકો માટેઃ એફએસએસએઆઈ લાઇસન્સ (૦) નિકાસ-આયાતકારો માટેઃ આયાત-નિકાસ કોડ (આઈઈસી) (૦) દુકાન ચલાવવી હોય તોઃ દુકાન અને સ્થાપના લાઇસન્સ (શોપ એન્ડ એસ્ટાબ્લીસમેન્ટ) (૦) મેડિકલ/હેલ્થ સંબંધિત ધંધા માટેઃ આરોગ્ય લાઇસન્સ, ફાયર એનઓસી વગેરે

મહત્ત્વની બાબતઃ વ્યવસાય શરૂ કરતા પહેલા સ્થાનીક સત્તાઓમાંથી (મ્યુનિસિપલ, જીયુવીએસસીએલ, ફાયર વિભાગ) તમામ જરૂરી મંજૂરી લેવી ફરજિયાત છે.

બૌદ્ધિક સંપત્તિ અધિકાર (ઇન્ટેલેકચ્યુઅલ પ્રોપર્ટી અધિકાર):- જ્યારે તમે કોઈ નવી શોધ કરો, નવી ટેકનિક વિકસાવો, પોતાનું નામ, લોગો કે બ્રાન્ડ બનાવો ત્યારે તે તમારા ધંધાની ઓ ળખ બની જાય છે. આવી ઓળખ કાયદેસર રીતે રક્ષા કરવા માટે નીચે મુજબના અધિકારો મેળવવા જરૂરી બને છેઃ

(અ) ટ્રેડમાર્કઃ- કોઈપણ બ્રાન્ડનું નામ, લોગો, રંગ અથવા 'સ્લોગન' ટ્રેડમાર્ક દ્વારા રજિસ્ટર કરાવી શકાય છે. આ માટે આપ ઓનલાઈન અરજી આપી શકો છો અને આગળ દાવેદારી સામે કાયદેસર રક્ષા મેળવી શકો છો. નોંધણી ન હોય તો કોઈ પણ તમારૃંં નામ કબજે કરી શકે છે. (આ) પેટન્ટઃ- જો તમે કોઈ નવી ટેકનિક, સાધન કે પ્રક્રિયા શોધી છે, તો તેનું પેટન્ટ લઈ શકો છો. પેટન્ટ તમારી શોધને અન્ય કોઈ વ્યકતિ દ્વારા નકલી બનાવવાથી બચાવે છે. (ઇ) કોપિરાઇટઃ- કોઈપણ લખાણ, સંગીત, ચિત્રકામ, વેબસાઈટ ડિઝાઇન અથવા ડિજિટલ કન્ટેન્ટને કોપિરાઇટથી રક્ષિત કરી શકાય છે. નોંધણી થવાથી તમારા દ્વારા રચાયેલ ક્રિએટિવ કાર્ય પર કાયદેસર માલિકી સ્થાપિત થાય છે.

સૂચનઃ- વ્યવસાય શરૂ કરતા પહેલા બ્રાન્ડ નામ માટે ટ્રેડમાર્ક શોધ (સર્ચ) કરી લેવું અને અરજી કરવી અનિવાર્ય છે.

સ્થાપક કરાર અને અન્ય કરારોની કાયદેસર અગત્યતાઃ- (અ) સ્થાપક કરારઃ- જ્યાં બે કે તેથી વધુ સંસ્થાપકો સાથે ધંધો શરૂથાય છે ત્યાં નફાના હિસ્સા, જવાબદારી, નિર્ણયો લેવાની રીત, વિભાગીય વિશિષ્ટતા વગેરે બાબતો અંગે પહેલેથીજ લેખિત કરાર કરવો જોઈએ. આ કરાર કોર્ટમાં માન્ય હોય છે અને ભવિષ્યમાં વિવાદ નિવારવા માટે આધારરૂપ બને છે. (આ) વેપાર કરાર (વેન્ડર અને ગ્રાહક):- ધંધા દરમિયાન સેવા આપનાર અને ગ્રાહક વચ્ચે વ્યવહારો માટે કાયદેસર કરાર થવો જોઈએ. મૌખિક કરાર કે માત્ર ઈ મેલ/મેસેજ આધારીત સહમતીના બદલે લેખિત કરાર દ્વારા બંને પક્ષો પોતાની ફરજો અને અધિકારની સંપૂર્ણ સમજ સાથે કાર્ય કરે છે. (ઇ) ઉપયોગ શરતો અને ખાનગી માહિતીની નીતિઃ- તમે જો મોબાઇલ એપ્લિકેશન, વેબસાઈટ કે ઓનલાઈન સેવા આપતા હોવ તો ગ્રાહકો સાથે યોગ્ય ઉપયોગ શરતો અને ખાનગી માહિતીનું રક્ષણ અંગે નીતિ હોવી ફરજિયાત છે. તે તમારૃંં વિશ્વાસ બનાવે છે અને તમારા વિરોધમાં કાયદેસર ફરિયાદથી બચાવે છે.

નિષ્કર્ષ

માત્ર વિચાર, ઉત્સાહ કે ઉત્કટ ઇચ્છા પર વ્યવસાયનું નિર્માણ થતું નથી. કાયદાના માર્ગદર્શન વગર ઉદ્યોગ ઓછા સમય માં જ તૂટી શકે છે. આજે, યુવાન ઉદ્યોગકાર માટે ધંધાની શરૂઆત અગાઉ કાયદાના દરેક ખૂણાની સમજણ રાખવી, જરૂરી લાયસન્સ અને નોંધણી કરાવવી, અને દરેક પગલાં પર યોગ્ય દસ્તાવેજીકરણ સાથે આગળ વધવું એ સફળતાની ચોક્કસ કડી છે.

*વિઝન તમારૃંં હોય, પણ કાયદો બધા માટે સરખો હોય છે તેને સમજવી એ પણ વ્યાવસાયિક બુદ્ધિ છે.

ધ્વનિ લાખાણી

જો આપને આ પોસ્ટ ગમી હોય તો શેર કરો...