શ્રીરામ જન્મ સુખમૂલ

સંતશ્રી તુલસીદાસજીએ ભગવાન શ્રીરામચંદ્રજીના સચ્ચિદાનંદમય અને આનંદકંદ સ્વરૃપની ઝાંખી પ્રસ્તુત કરી છેઃ-

જોગ લગન ગ્રહ બાર તિથિ,

સકલ ભએ અનુકૂલ

ચર અરૃ અચર હર્ષયુત,

રામ જન્મ સુખમૂલ.

પરબ્રહ્મા પરમાત્મા ભગવાન શ્રીરામચંદ્રજીની જીવન લીલા ભલે સુખદુઃખ સમન્વિત હોય પણ તેમનો અવતાર સંપૂર્ણ માનવતાને સુખ આપવા માટે થયો હતો અને તેને સુખ પ્રાપ્ત થયું પણ ખરૃં.

સંતશ્રી તુલસીદાસએ સમગ્ર શ્રીરામ ચરિત માનસને જ સુખદાયક કહ્યું છે.

આ સુખને પ્રાપ્ત કરવા માટે ભગવાન શ્રીરામચંદ્રજીની સાથે જે જે લોકોએ નરલીલા પ્રતિપાદનાર્થે રામના બ્રહ્મ સ્વરૃપનું સમર્થન કર્યું તેઓ સર્વે કોઈને કોઈ સ્વરૃપે ભગવાનના સમર્થક જ છે.

પોતાના વિરોધીને પણ પોતાની અનુકૂળ કરવાવાળા શ્રીરામે પોતાના અંગત બધા સુખોને સમાજમાં વહેંચ્યા અને દુઃખોના સમૂહને સ્વયં પોતે ઓઢી લીધા. આ રીતે વિષપાન કરનાર તેઓ પ્રથમ શિવ છે.

પોતાના જ અંશોની સાથે તેઓએ વન પ્રયાણ કર્યું અને દુષ્ટોનું દલન કરવા માટે કોઈની મદદ માંગી નહીં.

જે અયોધ્યા પ્રત્યે તેઓને આટલો પ્રેમભાવ હતો તે અયોધ્યાના વાસીઓએ સતીઓમાં આદર્શ, પતિ પરાયણ સીતાજીને તેનાથી અલગ કરી દીધા. અને પ્રભુએ પણ લોકપાલન હેતુ ઉદ્દભવ સ્થિતિ સંહાર-કારિણી, કલેશ-હારિણી તથા સર્વશ્રેયસ્કરી ભગવતી સીતાજીને વનવાસ આપી દીધો.

ભગવાન શ્રીરામ જેવા ઉદાર હ્યદયવાળા, પ્રજા વત્સલ અને જીવન પર્યત ઘનઘોર વેદનાના સાગરના બિન્દુએ બિન્દુનું આચમન કરવાવાળા બીજા કોણ હોઈ શકે?

સંતશ્રી તુલસીદાસજીએ કદાચ એટલા માટે ભગવાન શ્રીરામને ત્રણેય દેવોમાં શ્રેષ્ઠ કહીને દાર્શનિક ક્ષેત્રમાં ન્યાયની સમતુલા જાળવવા પ્રયાસ કર્યો છે.

વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામ બરાબર એવું ક્યું નામ છે? માતા પાર્વતીજીના એવા પ્રશ્નના જવાબમાં ભગવાન શિવ કહે છે કેઃ-

રામ રામેતિ રામેતિ, રમે રામે મનોરમે

સહસ્ત્રનામ તત્તુલ્યં, રામનામ વરાનને

બુધકૌશિક મુનિ વિરચિત શ્રી રામરક્ષા સ્તોત્રનો આ અંતિમ શ્લોક, સંતશ્રી તુલસીદાસજી દ્વારા સંતુલિત દાર્શનિક ન્યાયની તુલાને બલ પ્રદાન કરે છે. સંતશ્રી તુલસીદાસજીએ સગુણ રામને નિર્ગુણ બ્રહ્મનું રૃપ  તો બતાવ્યું જ છે, તેને સગુણ વિષ્ણુના વ્યવહારિક આચરણના રૃપમાં ચિત્રિત કરીને એક સર્વથા નવીન દેવતાવાદની સ્થાપના કરી છે.

પરબ્રહ્મ રામ, અનાદિ-અનંત, અજન્મા, વિકાર રહિત, સગુણ-નિર્ગુણ બંનેથી પર રામ પોતાના સમસ્ત ઐશ્વર્યની સાથે બિરાજમાન છે.

સંઘર્ષોમાં પણ અસીમ ધૈર્ય છે. રાજતિલક અને વનવાસના સમયે પણ એક સરખી મુખમુદ્રા છે. નથી એને રાજતિલક પ્રત્યે વિશેષ પ્રસન્નતા અને નથી એને વનવાસ પ્રત્યે વિશેષ દુઃખ. જનરંજન, પ્રજાપાલન, યજ્ઞરક્ષાર્થ અને ધર્મ સંસ્થાપનાર્થે વનવાસ પરિભ્રમણ કરવું જરૃરી હતું.

રાજા દશરથજી તો વનવાસનું નામ સાંભળીને જ બેભાન થઈ ગયા હતાં. માતા કૌશલ્યાજી પુત્ર-પ્રેમમાં વિહ્વળ હતા. વિશ્વામિત્ર રામ લક્ષ્મણને કેવળ પોતાના ધરમનો પ્રારંભ કરી શક્યા. અને વસિષ્ઠ મહારાજ તો ભાવિની પ્રબળતા દર્શાવતા રહ્યા. પ્રજા પણ પોતાના મુખે કેવી રીતે કહી શકે કે ભગવાન રામ પોતે વનમાં જાય ત્યારે આવી પરિસ્થિતિમાં સ્વયં પરાત્પર બ્રહ્મ રામે 'ગઈ ગિરા મતિ ફેરી' ની મદદ લઈને સત્ત્વ, રજ અને તમની પ્રતીક પોતાની ત્રિગુણાત્મિકા શક્તિથી સરસ્વતી, કૈકેઈ અને મંથરાને પોતાના સગુણત્ત્વના માધ્યમ બનાવીને તુરત મુનિવેશ ધારણ કર્યો.

વનવાસના ઝેરનું સ્વયં પોતે પાન કર્યું અને જેનું અમૃતફળ સંપૂર્ણ પ્રજાને આપી દીધું. સ્વાભાવિક રીતે એમ કહેવામાં આવે છે કે, રામ-રાવણ યુગના સાંસ્કૃતિક સંઘર્ષમાં માત્ર વાલી જ એવો પરાક્રમી વ્યક્તિ હતો કે જે રક્તપાત કર્યા વગર જ સીતામાતાને પાછા અપાવી શકે તેમ હતો વાલીના એક સંકેત માત્રથી રાવણ પોતે સીતા માતાને પૂર્ણ આદર ભાવ સાથે ભગવાન શ્રીરામની પાસે લઈ જાત.

પરંતુ રામકથા માત્ર સીતાહરણ અને રાવણને પરાજીત કરી સીતામાતાને પરત લાવવા સુધી મર્યાદિત નથી.

આ વ્યાપક ઘટનાથી પણ વધારે વ્યાપક રામ સીતાનું બ્રહ્મ-માયાના રૃપમાં અવતરણ છે.

વાલી વ્યક્તિગત અહંકાર અને શક્તિની અતિ ઉચ્ચ અવસ્થાનું પ્રતીક છે. વ્યક્તિ ગમે તેટલો મહાન કેમ ન હોય પણ તે ધર્મ, સંસ્કૃતિ, નૈતિક મૂલ્યો અને રાષ્ટ્રીયતાથી મહાન થઈ શકતો નથી.

વાલી અને રાવણ બંને વ્યક્તિવાદી અહંકારથી ઘેરાયેલા હતા અને પોતાના આ ઘમંડને સમષ્ટિવાદ પર સ્થાપવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હતા.

ભગવાન શ્રીરામે તેમના આ પ્રયાસને સંપૂર્ણ નિષ્ફળ બનાવ્યો અને તેમનો નાશ કર્યો. આમ ભગવાન શ્રીરામે ધર્મ, સંસ્કૃતિ, રાષ્ટ્રીય એકતા, મહા માનવવાદની શક્તિના પ્રતિનિધિરૃપે અવતાર ધારણ કર્યો.

આવો, આપણે ભગવાન શ્રીરામચંદ્રજીને ભાવભરી વંદના કરીએ.

રામાય રામભદ્રાય, રામચંદ્રાય વેધસે

રઘુનાથાય નાથાય, સીતાયાઃ પતયે નમઃ

- સુંદરજી બારાઈ, ખંભાળીયા